chart krymski (krymka)
Napisane: sobota, 2 sierpnia 2008, 16:28Chart krymski
Marcin Błaszkowski
Charty krymskie, zwane krymkami, historycznie należy umieścić wśród chartów azjatyckich, choć nie odpowiadały one w pełni eksterierowi chartów wschodnich i nie występowały na terenie Azji. Ich przybycie na tereny pogranicza dzisiejszej Ukrainy i południowej części Rosji, należy wiązać z historią Chanatu Krymskiego oraz ekspansją ludów tureckojęzycznych, z którymi przybyli przodkowie późniejszych chartów krymskich.
Dzisiaj jest to rasa wymarła, dlatego też nie można dokładnie opisać ich wyglądu, natomiast na podstawie przekazów piśmiennych, można stwierdzić, że w porównaniu z innymi chartami wschodnimi, były one grubokościste oraz mniejsze. Ich szata była skąpa, miały dość krótkie uszy pokryte krótką sierścią, czasem pkryte małą ilością sierści przedłużonej. Szyja krymek była nisko osadzona, klatka piersiowa pojemna, linia grzbietu była przerwana niewielkim wgłębieniem. Ogon był długi i suchy, zawsze jednokolorowy, czyli bez białego zakończenia oraz jakichkolwiek znaczeń u nasady. Wzrost tych psów wahał się między 62 a 66 cm, maść chartów krymskich była czarna lub czarna podpalana, płowa w centki, ruda z maską, a nawet czarna w centki, biała, wilczasta w centki.
Odmienność eksterieru krymki względem innych chartów wschodnich mogła wynikać z dwóch powodów. Po pierwsze była to populacja o geograficznie marginalnym habitacie dla chartów azjatyckich przyjętych jako termin bardzo obszerny, zatem żyła w skrajnie odmiennym klimacie. Po drugie Chanat Krymski miał rozległe kontakty z Rzeczpospolitą, a jak wiadomo kontakty i handlowe, i wojenne przyczyniały się niejednokrotnie do pozyskiwania chartów. Charty krymskie były więc krzyżowane z chartami polskiej szlachty, co zmieniało wygląd obu ras.
Za wynik krzyżowania chartów polskich i chartów krymskich uchodziły charty wołoskie, czasem zwane mołdawskimi, niegdyś występujące na terenie Besarabii oraz Rumunii. Podobnie, jak krymki, miały one opinię niezbyt szybkich, ale niewiarygodnie wytrzymałych psów. Podobno mogły gonić zwierzynę na dystansie ponad 10 kilometrów, co miało je czynić przydatnymi w polowaniu w rozległych stepach.
Mimo podkreślanej odmienności krymki od innych chartów wschodnich, nie należy jednak zapominać o wzajemnych związkach tych psów. Kontakt między Półwyspem Krymskim a Kaukazem i Azją jest, ze względów geograficznych, łatwy, zatem nie mogło być wyraźnych granic rasowych pomiędzy populacją krymek i gorek. Potwierdza to zresztą klasyk rosyjskiej literatury kynologicznej, L. P. Sabaniejew pisząc, że na Kaukazie, w Rejonie Terskim jeszcze w latach 70 XIX charty tam występujące nie różniły się od krymek.
Na przełomie lat 40 i 50 XX w. kynolodzy K. Esmont i A. M. Lerche dokonali przeglądu pogłowia chartów na południu europejskiej części Rosji. Byli głównie zainteresowani chartem stepowym oraz chartem krótkowłosym, nazwanym później przez rosyjskich kynologów chortajem. Celem tych prac było wyselekcjonowanie chartów typowych, dla których po przeprowadzeniu prac polowych i przeglądów hodowlanych napisano wzorzec. Wprawdzie wszystkie inne charty poza wspomnianymi Esmont i Lerche wybrakowali, jednakże z ich notatek wynika, że charty krymskie wciąż były obecne na wspomnianych terenach.
Na jednym z pierwszych przeglądów, przeprowadzonym w 1948 r. w Rejonie Proletarskim, przedstawiono im jedynie 7 chartów, ale wśród nich były aż 3 krymki, w Rejonie Orłowskim na 9 chartów 3 charty były krymkami, a 4 mieszańcami charta rosyjskiego z krymką. W 1949 r. K. Esmont pisał, że w okolicach miasta Kubań było mnóstwo krymek i że nie mieszano ich z gorkami. Ten fakt wskazuje, że nawet wśród myśliwych krymka funkcjonowała jako ustalona rasa o cechach funkcjonalnych na tyle istotnych, że starano się utrzymać je unikając krzyżówek. Natomiast pozostaje zagadką dlaczego i jak zanikały gorki, skoro miano je nie krzyżować z innymi rasami chartów.
Prace wspomnianych kynologów zakończyły się w 1949 r., dokonali oni kilku przeglądów hodowlanych, na których zaprezentowano im 426 chartów. 18 chartów było chartami krymskimi.
Charty krymskie odeszły do przeszłości. Można je znaleźć na kartach Martwych Dusz Gogola, gdzie Nozdrew, miłośnik psów oraz myśliwy posiadał krymkę. Ponadto o rasie wspomina się o jedynie w rozważaniach kynologicznych dotyczących innych ras chartów ? dla przykładu w historii charta polskiego, charta rosyjskiego, czy południoworosyjskiego charta stepowego. W innym kontekście wspomina o nich ukraiński magazyn Naturalist, gdzie pojawiły się artykuły o renesansie krymek. Autorem tekstów jest kynolog Sergiej Kopilets, który na fali odnowienia tradycji narodowych po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę, zapragnął rekonstrukcji narodowej rasy. Wprawdzie dochował się on miotu szczeniąt, zaprezentował nawet zdjęcia psów, które miałyby być podstawą hodowli krymek, jednakże wszystkie prezentują typ kazachskiego tazy, a nie chartów krymskich, które znane są w historii. Projekt zatem można potraktować z przymrużeniem oka.
Krymki, choć są rasą wymarłą, mają ważne znaczenie w rozważaniach nad chartem polskim. Są ogniwem łączącym naszą narodową rasę z chartami azjatyckimi, stanowią zatem istotny element w dyskusji o pochodzeniu, zachowaniu i biologii chartów polskich. Zapisy o cechach eksterieru, choć bardzo fragmentaryczne, pozwalają na ukierunkowanie i ulokowanie pożądanych cech u charta polskiego.
Źródła:
Sabaniejew L.P, Ochotniczj sobaki,
Matwiejew S., Tazy, w: Ochotniczij sobaki 2/1999, 3/1999
Zapiski K. Esmont, A. M. Lerche, umieszczone na stronie: http://stepnaya.newmail.ru/" target="_blank" target="_blank
Kopilets S., w: Naturalist, data i miejsce wydania nieznane
Marcin Błaszkowski
Charty krymskie, zwane krymkami, historycznie należy umieścić wśród chartów azjatyckich, choć nie odpowiadały one w pełni eksterierowi chartów wschodnich i nie występowały na terenie Azji. Ich przybycie na tereny pogranicza dzisiejszej Ukrainy i południowej części Rosji, należy wiązać z historią Chanatu Krymskiego oraz ekspansją ludów tureckojęzycznych, z którymi przybyli przodkowie późniejszych chartów krymskich.
Dzisiaj jest to rasa wymarła, dlatego też nie można dokładnie opisać ich wyglądu, natomiast na podstawie przekazów piśmiennych, można stwierdzić, że w porównaniu z innymi chartami wschodnimi, były one grubokościste oraz mniejsze. Ich szata była skąpa, miały dość krótkie uszy pokryte krótką sierścią, czasem pkryte małą ilością sierści przedłużonej. Szyja krymek była nisko osadzona, klatka piersiowa pojemna, linia grzbietu była przerwana niewielkim wgłębieniem. Ogon był długi i suchy, zawsze jednokolorowy, czyli bez białego zakończenia oraz jakichkolwiek znaczeń u nasady. Wzrost tych psów wahał się między 62 a 66 cm, maść chartów krymskich była czarna lub czarna podpalana, płowa w centki, ruda z maską, a nawet czarna w centki, biała, wilczasta w centki.
Odmienność eksterieru krymki względem innych chartów wschodnich mogła wynikać z dwóch powodów. Po pierwsze była to populacja o geograficznie marginalnym habitacie dla chartów azjatyckich przyjętych jako termin bardzo obszerny, zatem żyła w skrajnie odmiennym klimacie. Po drugie Chanat Krymski miał rozległe kontakty z Rzeczpospolitą, a jak wiadomo kontakty i handlowe, i wojenne przyczyniały się niejednokrotnie do pozyskiwania chartów. Charty krymskie były więc krzyżowane z chartami polskiej szlachty, co zmieniało wygląd obu ras.
Za wynik krzyżowania chartów polskich i chartów krymskich uchodziły charty wołoskie, czasem zwane mołdawskimi, niegdyś występujące na terenie Besarabii oraz Rumunii. Podobnie, jak krymki, miały one opinię niezbyt szybkich, ale niewiarygodnie wytrzymałych psów. Podobno mogły gonić zwierzynę na dystansie ponad 10 kilometrów, co miało je czynić przydatnymi w polowaniu w rozległych stepach.
Mimo podkreślanej odmienności krymki od innych chartów wschodnich, nie należy jednak zapominać o wzajemnych związkach tych psów. Kontakt między Półwyspem Krymskim a Kaukazem i Azją jest, ze względów geograficznych, łatwy, zatem nie mogło być wyraźnych granic rasowych pomiędzy populacją krymek i gorek. Potwierdza to zresztą klasyk rosyjskiej literatury kynologicznej, L. P. Sabaniejew pisząc, że na Kaukazie, w Rejonie Terskim jeszcze w latach 70 XIX charty tam występujące nie różniły się od krymek.
Na przełomie lat 40 i 50 XX w. kynolodzy K. Esmont i A. M. Lerche dokonali przeglądu pogłowia chartów na południu europejskiej części Rosji. Byli głównie zainteresowani chartem stepowym oraz chartem krótkowłosym, nazwanym później przez rosyjskich kynologów chortajem. Celem tych prac było wyselekcjonowanie chartów typowych, dla których po przeprowadzeniu prac polowych i przeglądów hodowlanych napisano wzorzec. Wprawdzie wszystkie inne charty poza wspomnianymi Esmont i Lerche wybrakowali, jednakże z ich notatek wynika, że charty krymskie wciąż były obecne na wspomnianych terenach.
Na jednym z pierwszych przeglądów, przeprowadzonym w 1948 r. w Rejonie Proletarskim, przedstawiono im jedynie 7 chartów, ale wśród nich były aż 3 krymki, w Rejonie Orłowskim na 9 chartów 3 charty były krymkami, a 4 mieszańcami charta rosyjskiego z krymką. W 1949 r. K. Esmont pisał, że w okolicach miasta Kubań było mnóstwo krymek i że nie mieszano ich z gorkami. Ten fakt wskazuje, że nawet wśród myśliwych krymka funkcjonowała jako ustalona rasa o cechach funkcjonalnych na tyle istotnych, że starano się utrzymać je unikając krzyżówek. Natomiast pozostaje zagadką dlaczego i jak zanikały gorki, skoro miano je nie krzyżować z innymi rasami chartów.
Prace wspomnianych kynologów zakończyły się w 1949 r., dokonali oni kilku przeglądów hodowlanych, na których zaprezentowano im 426 chartów. 18 chartów było chartami krymskimi.
Charty krymskie odeszły do przeszłości. Można je znaleźć na kartach Martwych Dusz Gogola, gdzie Nozdrew, miłośnik psów oraz myśliwy posiadał krymkę. Ponadto o rasie wspomina się o jedynie w rozważaniach kynologicznych dotyczących innych ras chartów ? dla przykładu w historii charta polskiego, charta rosyjskiego, czy południoworosyjskiego charta stepowego. W innym kontekście wspomina o nich ukraiński magazyn Naturalist, gdzie pojawiły się artykuły o renesansie krymek. Autorem tekstów jest kynolog Sergiej Kopilets, który na fali odnowienia tradycji narodowych po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę, zapragnął rekonstrukcji narodowej rasy. Wprawdzie dochował się on miotu szczeniąt, zaprezentował nawet zdjęcia psów, które miałyby być podstawą hodowli krymek, jednakże wszystkie prezentują typ kazachskiego tazy, a nie chartów krymskich, które znane są w historii. Projekt zatem można potraktować z przymrużeniem oka.
Krymki, choć są rasą wymarłą, mają ważne znaczenie w rozważaniach nad chartem polskim. Są ogniwem łączącym naszą narodową rasę z chartami azjatyckimi, stanowią zatem istotny element w dyskusji o pochodzeniu, zachowaniu i biologii chartów polskich. Zapisy o cechach eksterieru, choć bardzo fragmentaryczne, pozwalają na ukierunkowanie i ulokowanie pożądanych cech u charta polskiego.
Źródła:
Sabaniejew L.P, Ochotniczj sobaki,
Matwiejew S., Tazy, w: Ochotniczij sobaki 2/1999, 3/1999
Zapiski K. Esmont, A. M. Lerche, umieszczone na stronie: http://stepnaya.newmail.ru/" target="_blank" target="_blank
Kopilets S., w: Naturalist, data i miejsce wydania nieznane
